Θεοφαγία - Ανθρωποφαγία
Η Συμβολική Διάσταση του Φαγητού και οι Ανθρώπινες Σχέσεις
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Ευχαριστήρια Επιστολή προς τον Αξιότιμο Κύριο Κανίβαλο
του Φώτη Καγγελάρη
Αξιότιμε Κύριε Κανίβαλε
Από τον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του και την αφήγηση του Γκόγια, ως τις μέρες μας που οι άνθρωποι τρώνε ακόμα άλλους ανθρώπους αλλά και τους εαυτούς τους, που οι πόλεις τρώνε τους κατοίκους τους και οι κάτοικοι τρώνε το περιβάλλον, η εξέλιξη της Ανθρωπότητας, κοινωνικά, ιστορικά, ανθρωπολογικά διαπερνάται, θα έλεγα δομείται από την ευγενή δραστηριότητα που αποδίδουν δήθεν αποκλειστικά σε σας, Κύριε Κανίβαλε, την Θεοφαγία και την Ανθρωποφαγία. Δραστηριότητα που ίσχυσε όχι μόνο σε μακρινούς πολιτισμούς της Κεντρικής Αμερικής και της Μεσογείου: ‘και έδονται τας σάρκας του πλησίον και εν τη πολιορκία, (Ιερεμίας ιθ', α)’, μα και σε σύγχρονους πολιτισμούς όπως στη Βόρνεο, στη Νέα Γουϊνέα και στην Αφρική.
(το πλήρες κείμενο βρίσκεται στο τέλος της σελίδας)
Πρόγραμμα Εκδηλώσεων
Εγκαίνια Εκδηλώσεων - Eικαστικής Έκθεσης
Δευτέρα 3 Μαΐου 2010, 19:30
Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
Εικαστική Έκθεση
Εγκαίνια: Δευτέρα 3 Μαΐου 2010, 19:30
Διάρκεια: 3 έως 11 Μαΐου 2010
Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
Αίθουσες Ν. Γύζη και Ε. Ιακωβίδη, 1ος όροφος
Επιμέλεια
Πηνελόπη Πετσίνη
Συμμετέχουν
Θράσος Αβαριτσιώτης
Γιάγκος Αθανασόπουλος
Ελένη Αρνίδη
Βασίλης Βασίλη
Ανδρέας Βούσουρας
Γιάννης Γιαννακόπουλος
Κυβέλη Ζαχαρίου
Γιάννης Ζιώγας
Χριστίνα Κάλμπαρη
Δημήτρης Καλοκύρης
Ελένη Καλοκύρη
Pat Kaufman
Nικόλας Κληρονόμος
Πάνος Κοκκινιάς
Μιχάλης Μανουσάκης
Γιώργος Μάκκας
Δημήτρης Μουζακίτης
Νίκος Παναγιωτόπουλος
Βαρβάρα Παπαδοπούλου
Μαρία Παυλάκη
Μάριος Ποντίκας
Μανώλης Σκούφιας
Έρη Σκυργιάννη
Γιάννης Σταθάτος
Ναταλία Σταμοπούλου
Γιάννης Τζώρτζης
Δημήτρης Τσατσούλης
Ομάδα Κέντρο - Απόκεντρο
ΘΕΟΦΑΓΙΑ ή αυτό εδώ δεν είναι φαγητό
Κι αυτά τα λόγια πρώτα μου αφηγήθηκαν οι Μούσες οι Ολύμπιες, οι κόρες του Δία του Αιγίοχου: «πως εμείς οι αγριοβοσκοί, οι ξεδιάντροποι, που είμαστε μόνο κοιλιές, ξέρουμε ψέμματα πολλά να λέμε που μοιάζουν με αλήθειες, αλλά ξέρουμε, αν το θέλουμε να λέμε και την αλήθεια».
Ησίοδος, Θεογονία
Παρότι στενά συνδεδεμένη με τη μυθολογία και τη θρησκεία, αν και θεμελιώδης διάσταση της ιστορικότητας του ανθρώπου αλλά και της ίδιας του της ανθρώπινης υπόστασης όπως ανέφερε προηγουμένως ο Φ.Καγγελάρης, η θεοφαγία δεν “ονομάζεται” παρά αρκετά αργά στην ιστορία της ανθρωπότητας. Έως σήμερα, απουσιάζει ως λέξη από τα περισσότερα λεξικά παγκοσμίως, συμπεριλαμβανομένων φυσικά και αυτών της αρχαίας και νέας ελληνικής γλώσσας. Μια πιθανή αιτία αυτής της παράλειψης, ισχυρίζεται ο Ν.Νικολαϊδης[i], είναι ότι η δημιουργία του όρου θεοφαγία θα ισοδυναμούσε με την παραδοχή της ίδιας της πράξης και ταυτόχρονα την ομολογία της ύπαρξης μιας επιθυμίας που προκαλεί τη φαντασίωση της θεοφαγίας. Η δημιουργία μιας λέξης ουσιαστικά σημαίνει τη νομιμοποίηση μιας πράξης ή μιας επιθυμίας κι οι Έλληνες “υστερικά απέφυγαν αυτόν τον πειρασμό”.
Είναι εντυπωσιακό το ότι ενώ ο όρος θεοφαγία αποφεύγεται τόσο προσεκτικά, ταυτόχρονα, το σύνολο της ελληνικής μυθολογίας βρίθει θεοφαγικών παραδειγμάτων, ξεκινώντας από την ίδια τη θεογονία/κοσμογονία τόσο του Ησίοδου όσο και την Ορφική: ο Κρόνος καταπίνει τα παιδιά του για να διατηρήσει την εξουσία του, οι Τιτάνες κατασπαράζουν το Διόνυσο Ζαγρέα, ο Δίας καταβροχθίζει την ερμαφρόδιτη σύζυγό του Μήτιδα ή Φάνητα κι έτσι γίνεται παντοδύναμος και κυρίαρχος των πάντων. Με δεδομένο ότι οι θεογονίες δεν καταγράφουν μόνο την εξελικτική πορεία του κόσμου αλλά κυρίως επιχειρούν να εξηγήσουν τις δυνάμεις που συγκρατούν την ενότητά του και τη θέση του ανθρώπου μέσα σε αυτόν, είναι φανερό το πόσο σημαντικό ρόλο παίζει η έννοια της θεοφαγίας στον ανθρώπινο πολιτισμό[ii].
Η ανθρωποφαγία, φαντασίωση αναπόσπαστα συνδεδεμένη με αυτήν της θεοφαγίας, ενέπνεε την ίδια φρίκη στους Έλληνες: Οταν ο βασιλιάς Δαρείος, γράφει ο Ηρόδοτος, ρώτησε τους Έλληνες με πόσα χρήματα θα δέχονταν να φάνε τους γονείς τους όταν αυτοί θα πέθαιναν, εκείνοι σοκαρισμένοι του είπαν ότι δεν θα το έκαναν αυτό με τίποτα. Ύστερα κάλεσε τους Ινδούς Καλατίες και τους ρώτησε με πόσα χρήματα θα δέχονταν να κάψουν στην πυρά τους νεκρούς γονείς τους αντί να τους τρώνε· κι εκείνοι έβαλαν τις φωνές και του ζήτησαν να σωπάσει[iii]. Ο κανιβαλισμός νοείται ως κανιβαλισμός μόνο σε ένα πολιτισμό που τον αναγνωρίζει ως τέτοιο. Ταυτόχρονα, βέβαια, επιβάλλεται ως φαντασιακή αναπαράσταση του Άλλου, ενός Άλλου εκ πρωιμίου απολίτιστου, υπανάπτυκτου, κατώτερου και βάρβαρου. Είναι πλέον αρκετοί οι θεωρητικοί[iv] που ισχυρίζονται ότι οι Δυτικοί της περιόδου των ανακαλύψεων προϋπέθεταν ήδη ότι οι ιθαγενείς που συναντούσαν επιδίδονταν σε ακατανόητες πράξεις αγριότητας, με εξέχουσα αυτή της ανθρωποφαγίας. Kαι, όπως υποστηρίζει κι ο William Arens[v], ο κανιβαλισμός λειτούργησε και ως ένας ακόμη μύθος που χρησιμοποίησαν οι Ευρωπαίοι για να δικαιολογήσουν “λογικές” πράξεις όπως η αποικιοκρατία, το δουλεμπόριο και η γενοκτονία.
Η έκθεση, λοιπόν, που παρουσιάζεται εδώ, έχει μια εγγενή ιδιομορφία: αναπτύχθηκε ουσιαστικά γύρω από μια ακατανόμαστη έννοια, αφορά και στηρίζεται σε έναν αποκλεισμένο Λόγο, έχει στον τίτλο της μια “ανύπαρκτη” λέξη. Ως τέτοια, αποτελείται κυρίως από έργα που έγιναν μετά από πρόσκληση -πολλά από τα οποία είναι σε εξέλιξη τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο- ενώ τα έργα που προϋπήρχαν δεν είχαν απαραίτητα την έννοια της θεοφαγίας ή της συμβολικής διάστασης του φαγητού στο αρχικό σκεπτικό δημιουργίας τους.
Δεν ήταν λίγοι οι καλλιτέχνες που προσέγγισαν το θέμα μέσα από συμβολικές αναφορές στις τελετουργικές πράξεις που “σκηνοθετούν” και ταυτόχρονα απωθούν τη θεοφαγία. Μεταφυσικό εγκώμιο της θυσίας θα μπορούσε να αποτελεί ο πίνακας του Θράσσου Αβαριτσιώτη. Βωμό στη Μήδεια, που όπως κάθε τραγική ηρωίδα είναι “εξιλαστήριο θύμα, σημείο, σύμβολο και μορφή Μεσολάβησης,”[vi] αποτελεί η εγκατάσταση του Βασίλη Βασίλη. Παιγνιώδης θυσία σε θεούς που προτιμούν καραμέλες αντί για αιματοβαμένα σφάγια θα μπορούσε να είναι η εγκατάσταση-τοτέμ της Έρης Σκυργιάννη. Αρχαιολογικό τεκμήριο μιας άγνωστης τελετουργίας το κουφάρι του ζώου στη φωτογραφία του Γιάννη Σταθάτου. Αναφορά στην χριστιανική παράδοση του Μυστικού Δείπνου αποτελεί το έργο του Νικόλα Κληρονόμου, το οποίο δομείται συνθετικά ώστε να αναπαριστά τη σχέση του παρόντος-επιστητού (το τραπέζι στο κεντρικό τμήμα του έργου) με τις έννοιες υπέρ (ο Μυστικός Δείπνος, με αναφορά στο Da Vinci και στο Θεοφάνη, στο επάνω τμήμα) και υπό (ο συμβολισμός του ασυνείδητου στο κάτω). "Ο οίνος", γράφει ο ίδιος, "το μόνο χρώμα του έργου, συνδέει νοηματικά το θείο με το ανθρώπινο δράμα". Ο ιχθύς, σύμβολο που χρησιμοποιείται ευρέως στις θρησκευτικές τελετουργίες, αλλά και ως σύμβολο θεοτήτων από την Παγανιστική Μεγάλη Μητέρα και το Νεμρώδ των Βαβυλωνίων ως τον Ιανό των Ρωμαίων και φυσικά τον Ιησού, κυριαρχεί στο έργο της Ελένης Καλοκύρη. Αδύναμοι και εξασθενημένοι εμφανίζονται οι συνήθως παντοδύναμοι θεοί σε κάποια έργα, υποψήφια θύματα σε επιβλητικές και πολυμήχανες θεο-παγίδες για την Pat Kaufman ή έρμαια στα χέρια ενός αδηφάγου όχλου αρσενικών όπως η ταλαίπωρη Αφροδίτη της Μήλου στο κολάζ του Δημήτρη Καλοκύρη.
Στην ωμοφαγία, ακραία έκφραση της διονυσιακής λατρείας (που για τους ψυχαναλυτές εκφράζει την παλινδρόμηση της στοματικής ευχαρίστησης) καταφεύγει ο Γιάγκος Αθανασόπουλος, θυμίζοντάς μας τη βασική δυαδική αντίθεση ωμού - ψημένου του Levi-Strauss. Σε παρόμοιο ύφος και η Ελένη Αρνίδη, η οποία σφραγίζει με το όνομά της μια αποκρουστική φωτογραφία ενός σφαγμένου αρνιού δίνοντάς της τον σχεδόν περιπαιχτικό τίτλο “Ο Αμνός του Θεού”.
Η απουσία φαγητού καθορίζει την αυτοβιογραφική σειρά Home του Πάνου Κοκκινιά, που έγινε πολλά χρόνια πριν και σε μια δύσκολη γι’ αυτόν ψυχολογική περίοδο την οποία χαρακτήριζαν και οι διατροφικές διαταραχές. Ο Μανώλης Σκούφιας, σε μια σειρά από σκηνοθετημένα αυτοπορτρέτα, προσεγγίζει την προσωπική του σχέση με την τροφή συνδέοντάς την άμεσα με τη σεξουαλικότητα. Με τη σεξουαλικότητα ασχολούνται κι οι Μιχάλης Μανουσάκης και Ανδρέας Βούσουρας. Ο Μανουσάκης αναπαριστά την ηδονιστική έκφραση ωμού ερωτισμού σχεδόν μέσα από τον ορισμό της ανθρωποφαγίας: σαν μια τελετουργία περιπλάνησης “υπό το κράτος των ενστικτωδών ενορμήσεων.”[vii] Στο έργο του Βούσουρα, ο πασίγνωστος προικισμένος πορνοστάρ των ‘70s John Holmes καλύπτει ένα τραπέζι, με ηχητική επένδυση την κραυγή “Oh my God!” των παρτενέρ στις ταινίες του.
Τον έρωτα προσεγγίζει η Βαρβάρα Παπαδοπούλου, ως υπόσχεση ανέμελης χαράς και ελαφρότητας που καταλήγει να μας “ξεράσει” ευάλωτους, απροετοίμαστους και ανυπεράσπιστους: “Τη στιγμιαία ευφορία και αχρονία της ολίσθησης”, γράφει, “διαδέχεται, με θηριώδη ευκολία και ταχύτητα, η εγκατάλειψη και η μοναξιά στο χιόνι.” Το αδηφάγο βλέμμα σχολιάζουν οι εικόνες του Γιάννη Γιαννακόπουλου, μέσα από τον φαινομενικά παράλογο συσχετισμό της επιθυμίας με την πρωτείνη -ένα από τα δομικά συστατικά της τροφής, ενώ ο Γιάννης Ζιώγας στρέφεται στον καλλιτέχνη που τρέφεται (και ικανοποιείται) με τον εαυτό του.
Τη σκοτεινή πλευρά της παιδικής ηλικίας αναπαριστά η Χριστίνα Κάλμπαρη, που, μακρυά απ΄την υποκρισία της οικογενειακής βιτρίνας και τις ρομαντικές και ωραιοποιημένες θεωρήσεις, είναι σκληρή, αδηφάγα και προπάντων προορισμένη να παραμείνει κρυφή. Τις μανάδες που υπάρχουν ως τέτοιες επειδή έχουν καταβροχθίσει τα παιδιά τους μοιάζει να σχολιάζει η Μαρία Παυλάκη. Το τελετουργικό του οικογενειακού φαγητού μελετά ο Γιώργος Μάκκας, η συμβολική διάσταση του οποίου είναι παραπάνω από προφανής. Το οικογενειακό γεύμα όχι μόνο αντανακλά τις οικογενειακές σχέσεις, αλλά αποτελεί και έναν ενεργό μηχανισμό άμυνας που διατηρεί την οικογενειακή ενότητα, πόσο μάλλον σε μια καθολική κοινωνία όπως είναι η Πολωνική, την οποία καταγράφει ο Μάκκας. Ενότητα που κατακρεουργεί ο Δημήτρης Τσατσούλης στο έργο του Family Home Video, στο οποίο παρουσιάζει την σταδιακή, σχεδόν τελετουργική αποδόμηση-καταστροφή των φωτογραφιών των γονιών του.
Η Ναταλία Σταμοπούλου ενσωματώνει την ίδια την τροφή στο κατασκευασμένο με μπαχαρικά και λευκό χρώμα έργο της και μέσω της τεχνικής του dripping επιχειρεί να εκφράσει την πολυπλοκότητα των δικτύων των ανθρώπινων σχέσεων. “Οι σχηματισμοί”, γράφει, “προσδιορίζονται και παίρνουν πραγματική διάσταση με την επιθυμία – πρόσχημα – ανάγκη του φαγητού” ενώ οι συσχετισμοί που προκύπτουν “πραγματώνονται μέσω της επικόλλησης μπαχαρικών σε κάποιους από τους ιστούς, δίνοντάς τους υπόσταση πραγματική και συμβολική”. Το “Αμύγδαλο του Κόσμου” του Οδυσσέα Ελύτη ανακαλεί ο Δημήτρης Μουζακίτης για να μιλήσει για την αναζήτηση της “αλήθειας του Κόσμου” και την “αδυναμία να ειπωθεί η τελική λέξη”.
Στην κοινωνική δομή, τέλος, στρέφονται ορισμένοι από τους καλλιτέχνες. Η Ομάδα Κέντρο Απόκεντρο, ανακαλώντας την έννοια του κάθετου άξονα -τη χωρική αντίθεση του πάνω και του κάτω- γύρω από την οποία στήνει και ο Kott τους συλλογισμούς του. Ως μεταφορά του εφήμερου της βούλησης των ανθρώπων ως τροφή στη βούληση του χρόνου θα μπορούσε να δει κανείς την εικόνα του Γιάννη Τζώρτζη. Μια από τις βασικές βεβαιότητες του μύθου που προάγει το σύνολο της αρχαιοελληνικής θεογονίας και διατρέχει τη σύγχρονη ιστορία υπονομεύουν στο κοινό έργο τους οι Μάριος Ποντίκας και Νίκος Παναγιωτόπουλος: το μύθο της εξελικτικής πορείας ενός κόσμου που περνάει από ατελείς, άγριες και τερατόμορφες δυνάμεις σε τελειότερες και ημερότερες, ένα μύθο που θέλει την ανθρωπότητα να προχωρεί με αργά αλλά σταθερά βήματα προς όλο και πιο λογικές μορφές κοινωνίας[viii]. Περιγράφοντας τη σύγχρονη κοινωνία ως σφαγείο και αναπαριστώντας την μέσα από εικόνες χειρουργείων και ψυχιατρικών ιδρυμάτων, την κάνουν να μοιάζει όλο και λιγότερο λογική και ήμερη. “Αίμα; Τι αίμα; Εγώ δε μυρίζω τίποτα!” δηλώνουν στο τέλος οι άνθρωποι, υπό τους ήχους πουλιών που κελαηδούν.
Είναι ο Μύθος, τελικά, που δικαιώνει τα πάντα.
Πηνελόπη Πετσίνη
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[i] Νικολαϊδης, Ν. (1994 [1988]): Θεοφαγία, Αθήνα: Εστία.
[ii] Ο μύθος, γράφει ο Παπανούτσος, λειτουργεί σαν πρωτόγονη φιλοσοφία, αποτελεί ένα σύνολο από προσπάθειες να κατανοηθεί ο κόσμος, να εξηγηθεί η ζωή και ο θάνατος, η μοίρα και η φύση με τα φαινόμενά της. Η ελληνική μυθολογία δε, θεωρείται από αρκετούς ως η μόνη που μπόρεσε να δώσει με πληρότητα το σύνολο της ανθρωπολογικής εξέλιξης (βλ. Νικολαϊδης, οπ.π.). Παπανούτσος, Ε. (1973): Γνωσιολογία, Αθήνα: Ίκαρος.
[iii] Κέλσος (1996 [178 μ.Χ.]): Αληθής Λόγος Κατά Χριστιανών, Θεσ/νίκη: Θύραθεν.
[iv] Βλ. για παράδειγμα Obeyesekere, G. (2005): Cannibal Talk: The Man-Eating Myth and Human Sacrifice in the South Seas, Berkeley: University of California Press.
[v] Arens, W. (1979 [1940]): The Man Eating Myth: Anthropology and Anthropophagy, Oxford University Press.
[vi] Kott, J. (1995): Θεοφαγία, Αθήνα: Εξάντας.
[vii] Ποταμιάνου, Α. (1988): Τα παιδιά της τρέλλας, Αθήνα: Νεφέλη.
[viii] Levi-Strauss, C. (1977): Άγρια Σκέψη, Αθήνα: εκδ. Παπαζήση.
Κινηματογραφικό αφιέρωμα
Με ελληνικές & ξένες ταινίες
Τρίτη 4 Μαΐου 2010, 10:00
Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
Αμφιθέατρο Α. Τρίτση, ισόγειο
Επιμέλεια
Δημήτρης Μουζακίτης
Πρωϊνή Ζώνη
09.00 La Grande Bouffe (Το Μεγάλο Φαγοπότι) (1973) του Marco Ferreri
11.00 The Belly of an Architect (Η Κοιλιά του Αρχιτέκτονα) (1987) του Peter Greenaway
13.00 Delicatessen (1991) των Marc Caro & Jean Pierre Jeunet
Απογευματινή Ζώνη
17.00 Πολίτικη Κουζίνα (2003) του Τάσου Μπουλμέτη
19.00 Φανουρόπιτα (1991) του Δημήτρη Γιατζουζάκη (παρουσία του σκηνοθέτη)
20.00 Είναι ο Θεός Μάγειρας; (2004) του Στέργιου Νιζήρη (παρουσία του σκηνοθέτη)
Θεατρική Performance
Παρασκευή 7 Μαΐου 2010, 20:30
Εξωτερικοί και εσωτερικοί χώροι του Πνευματικού Κέντρου
"Eating the Apple"
Συντελεστές
Σκηνοθεσία – Επιλογή κειμένων: Άσπα Τομπούλη
Χορογραφία: Νατάσα Παπαμιχαήλ
Video: Παύλος Συμεών
Μουσική: Μάριος Αριστόπουλος
Σοπράνο: Έλλη Κατσιβανάκη
Βιολοντσέλο: Αίγλη Δράκου
Βιολί: Ειρήνη Σισκάκη
Ενδυματολογική Επιμέλεια – Μακιγιάζ: Claire Bracewell
Συμμετέχουν
Οι χορεύτριες: Δήμητρα Αντωνάκη, Νατάσα Παπαμιχαήλ
Οι ηθοποιοί: Ήλιος Σαγίς, Ασαντούρ Γουντικιάν, Βάσια Πασπάλη, Νεφέλη Παπαδερού, Βασίλης Αρβανίτης, Θοδωρής Μανταζέλης
Συμμετέχουν
Ελένη Αρνίδη, Εύη Βασιλειάδου, Φρόσω Ιψαργιάρη, Μυρτώ Ντάση, Κατερίνα Παπαδοπούλου, Ελένη Σταύρου
Βραδιά Ποίησης
Σάββατο 8 Μαΐου 2010, 19:30
Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
Αίθουσα Ν. Γύζη, 1ος όροφος
Υπεύθυνη Προγράμματος
Λιλή Ντίνα
Ποιητές
Γιώργος Βέης
Χάρης Βλαβιανός
Νίκος Ερηνάκης
Ρούλα Κακλαμανάκη
Μαρία Λαγγουρέλη
Λιλή Ντίνα
Παυλίνα Παμπούδη
Αθηνά Παπαδάκη
Γρηγορία Πούλιου
Δέσποινα Τομαζάνη
Performance
Σάββατο 8 Μαΐου 2010, 20:15
Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
Αίθουσα Ν. Γύζη, 1ος όροφος
“Μαμά γάλα”
Συντελεστές
Σύλληψη, σκηνοθεσία, ηθοποιία: Αθηνά Παραουλάκη
Μουσική επιμέλεια, νέι: Νίκος Παραουλάκης
Σκηνογραφία, κοστούμια: Emma Mollet
Ηχοληψία: Άρης Ποταμιάνος
Συμμετέχουν στην νοηματική γλώσσα
Δημήτρης Έξαρχος, Δέσποινα Δασκαλάκη, Χριστιάννα Αποστολοπούλου, Βιβή Καπαρού, Ιωάννα Βιδάλη, Βίκυ Χρηστίδου, Φώφη Ντίνου, Νίκος Παναγιώτου
Χορευτικό Δρώμενο
Σάββατο 8 Μαΐου, 20:30, αίθουσα Ν. Γύζη, 1ος όροφος
“Foie Gras”
Χορευτική Ομάδα ‘Μετ’ εμποδίων’
Συντελεστές
Χορογραφία: Μαρουσώ Καραλέκα
Επιμέλεια κοστουμιών: Αγγελική Βασιλική Σιδέρη
Σκηνοθετική επιμέλεια-video: Χρόνηs Θεοχάρηs
Χορεύτρια: Αντωνία Ζαγορίτη
Χορεύτρια: Μιμή Αντωνάκη
Ηθοποιόs: Δέσποινα Παπάζογλου
Συνέδριο
Δευτέρα 10 Μαΐου 2010, 10:00
Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
Αμφιθέατρο Α. Τρίτση, ισόγειο
Υπεύθυνοι Συνεδρίου
Φώτης Καγγελάρης
Νίκος Παναγιωτόπουλος
Πηνελόπη Πετσίνη
Εισηγητές
Απόστολος Αποστόλου Καθηγητής Φιλοσοφίας Πανεπιστημίου Πάντοβα
Δημήτρις Βεργέτης Ψυχαναλυτης, Διευθυντής Περιοδικού "αληthεια"
Βασίλης Ζηλάκος Διδάκτωρ Φιλοσοφίας, Εκδότης - Διευθυντής Περιοδικού "κουκούτσι"
Δηώ Καγγελάρη Θεατρολόγος Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης
Ρόδη Καγγελάρη Ψυχολόγος - Εγκληματολόγος
Έλενα Μαρούτσου Συγγραφέας
Κατερίνα Μάτσα Διεθύντρια-Ιατρός Ε.Σ.Υ., Επιστημονικά Υπεύθυνος της Μονάδας Απεξάρτησης "18 Άνω"
Θανάσης Μουτσόπουλος Ιστορικός Τέχνης
Κώστας Μωραΐτης Αρχιτέκτονας, Αναπληρωτής Καθηγητής Ε.Μ.Π.
Ειρήνη Στάθη Θεωρητικός - Ιστορικός Κινηματογράφου
Θεόφιλος Τραμπούλης Κριτικός Τέχνης
Ομάδα Κέντρο - Απόκεντρο
Μουσική Παράσταση
Δευτέρα 10 Μαΐου 2010, 20:30
Πνευματικό Κέντρο Δήμου Αθηναίων
αίθουσα Ν. Γύζη, 1ος όροφος
Σπύρος Σακκάς και Εργαστήριο Φωνητικής Τέχνης και Έρευνας
"Θεοτροφείον ο Έρως"
Συντελεστές
Ιδέα-Σκηνοθεσία-Μουσική Επιμέλεια: Σπύρος Σακκάς Βαρύτονος, Καθηγητής Φωνητικής Αγωγής
Χορεύουν-Τραγουδούν
Νατάσσα Ζούκα
Μαριάννα Λαμπίρη
Άγγελος Μπήλιος
Μαρία Μοσχούρη
Μαρία Πελεκάνου
Γιάννης Σακκάς
Σπύρος Σακκάς
Ιωάννα Σαμωνά
Ευαγγελία Τσιάρα
Αγγελική Χανούμη
Αλεξία Χατζησταύρου
ΑΝΤΙ ΠΡΟΛΟΓΟΥ
Ευχαριστήρια Επιστολή προς τον Αξιότιμο Κύριο Κανίβαλο
Αξιότιμε Κύριε Κανίβαλε
Από τον Κρόνο που τρώει τα παιδιά του και την αφήγηση του Γκόγια, ως τις μέρες μας που οι άνθρωποι τρώνε ακόμα άλλους ανθρώπους αλλά και τους εαυτούς τους, που οι πόλεις τρώνε τους κατοίκους τους και οι κάτοικοι τρώνε το περιβάλλον, η εξέλιξη της Ανθρωπότητας, κοινωνικά, ιστορικά, ανθρωπολογικά διαπερνάται, θα έλεγα δομείται από την ευγενή δραστηριότητα που αποδίδουν δήθεν αποκλειστικά σε σας, Κύριε Κανίβαλε, την Θεοφαγία και την Ανθρωποφαγία. Δραστηριότητα που ίσχυσε όχι μόνο σε μακρινούς πολιτισμούς της Κεντρικής Αμερικής και της Μεσογείου: ‘και έδονται τας σάρκας του πλησίον και εν τη πολιορκία, (Ιερεμίας ιθ΄,α)’, μα και σε σύγχρονους πολιτισμούς όπως στη Βόρνεο, στη Νέα Γουϊνέα και στην Αφρική.
Δραστηριότητες που ισχύουν ως τις μέρες μας σ’ ένα συμβολικό επίπεδο μέσω της μεταφοράς και της μετωνυμίας: οικογένειες, ζευγάρια, γείτονες, πόλεις, κράτη τρώγονται μεταξύ τους για να μπορέσουν να επιβιώσουν. Επικαλούνται συνθήκες επιβίωσης, ψυχικής, οικονομικής ή άλλης για την νομιμοποίηση του φαγώματος, όπως οι επιβιώσαντες από την πτώση του αεροπλάνου στις Άνδεις. Οι Ποταμιάνου και Καραπάνου αναλύουν 341 ρήσεις που καταγράφουν μεταξύ άλλων, την σημασία του ρήματος τρώγω ως κτήση και που αποτελούν το 'ένα πέμπτο του συνόλου των φράσεων που καλύπτουν τις κύριες έννοιες που παίρνει το ρήμα τρώγω στις πολύμορφες μεταφορικές του χρήσεις στο λήμμα του Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών'. Ας μην μιλήσουμε για την σεξουαλική σημασία του τρώγω.
Δραστηριότητα που ίσχυε πάντα και ισχύει τόσο που να συγκροτεί την θεμελιακή διάσταση της ύπαρξης του ανθρώπου όπως το είδε ο Χέγκελ στην «Φαινομενολογία του Πνεύματος». Μα και ο Νίτσε, όταν κραυγάζει ότι ο Θεός πέθανε, εννοεί ότι ο άνθρωπος τον αντικαθιστά έχοντας ενσωματώσει – καταβροχθίσει τον σκοτωμένο Θεό. Η εμφάνιση ενός Θεού στον κόσμο είναι η πρώτη φάση του, της μη - καταβρόχθισης. Ένας Θεός υπάρχει για να καταβροχθιστεί.
Είναι αυτή τούτη η συμβολική διάσταση που στοιχειώνει και υφαίνει τις θρησκευτικές παραδόσεις, την Μυθολογία, τις ημερομηνίες, τον κοινωνικό ιστό, την σεξουαλικότητα, τις ίδιες τις ανθρώπινες σχέσεις, από το ‘πάμε να φάμε’ ως τον Μυστικό Δείπνο, από τα Θυέστεια γεύματα ως το Δείπνο της Μπαμπέ, από τις Μαινάδες ως το φιλί του Μπρεσσόν και από το ‘σμακ’ του Ντόναλντ Ντακ ως τους θρύλους με τους βρυκόλακες και τον θρυλικό «Κανίβαλο» των Τζαρά και Πικαμπιά.
Επί τη ευκαιρία, πρέπει να σας πω, Κύριε Κανίβαλε, ότι εκτός από την συμβολική διάσταση ισχύει ακόμα στις μέρες μας ότι ίσχυε και στις δικές σας. Κάπως σπάνια βέβαια, ακούμε ωστόσο για ανθρωποφαγίες, για γνωριμίες μέσω internet που καταλήγουν στον καταψύκτη, για εθνότητες της Ανατολικής Ασίας που έτρωγαν ωμό το συκώτι του εχθρού κ.ά.
Ας μην ξεχνάμε ότι εκτός από την Ανθρωπολογική – Ιστορική διάσταση της Ανθρωποφαγίας στην έναρξη της ανθρωπότητας, η ίδια η έναρξη του ανθρώπου ως όντος ξεκινά με ανάλογες δραστηριότητες, και εννοώ το κανιβαλικό στάδιο της Μ. Κλάϊν όσον αφορά τον μαστό και το σώμα της μητέρας και βέβαια το στοματικό του Φρόϋντ ως πρωταρχική βαθμίδα εξέλιξης της ψυχικής ζωής του ανθρώπου.
Φαίνεται, παρ’ ότι πιστεύουμε το αντίθετο, ότι δεν ξεπερνιέται η έλξη του να τρώμε τον άλλον, το σώμα του, την εικόνα του, με τις λέξεις, με τα μάτια, με πηρούνι. Εύκολα αντιστρέφουμε τον τίτλο του Κ.Λ. Στρως και περνάμε από το «Μαγειρεμένο στο Ωμό». Η λαιμαργία παραμένει και σήμερα ένα από τα επτά αμαρτήματα, στην κυριολεξία θανάσιμο. «Πες μου τι τρως να σου πω ποιος είσαι», έλεγε ο διάσημος γαστρονόμος Σαβαρέν συναντώντας έτσι τον Μπαρτ και την σημειολογία της κουζίνας. Αλλά ίσως, ισχύει και το αντίθετο: «Πες μου τι δεν τρως…», δηλαδή ποιά διατροφικά ταμπού δομούν την έννοια της Επιθυμίας ως Απαγορευμένου και κατά συνέπεια τον ιστό του Συμβολικού Πεδίου κατά την συγκρότηση της κοινωνικής ομάδας. Φαίνεται ότι βαθιά στην ψυχή του ανθρώπου η νοστιμιά σχετίζεται με την ανάμνηση: νόστος (νέομαι=επιστρέφω), νοσταλγία – νόστιμος. Το σώμα του άλλου; Το σώμα της μητέρας; Την χαμένη Εδέμ; Ας θυμηθούμε ότι ένας κόσμος υπάρχει, ο Παράδεισος, στη βάση μιας απαγόρευσης, ενός ταμπού, θα έλεγε ένας Πολυνήσιος. Ένας άλλος κόσμος αναδύεται, με την καταπάτηση αυτής της απαγόρευσης. Και αυτή η απαγόρευση είναι διατροφική. Το «άλας της γης» ως επιπρόσθετη γεύση, υπενθυμίζει απλά την απώλεια.
Στη λέξη Θεοφαγία που χρησιμοποίησε ο Κοτ στην περίφημη μελέτη του, υπάρχουν τρεις προφανείς εκδοχές: το φάγωμα Θεού από τον Θεό, το φάγωμα του Θεού από τον άνθρωπο, το φάγωμα του ανθρώπου από τον Θεό. Υπάρχει, όμως και μια τέταρτη διάσταση. Ο άνθρωπος ως θεός που τρώει τον εαυτό του ως θεό. Ο άνθρωπος που τρέφεται με τον ναρκισσισμό του, αλλά έναν ναρκισσισμό που τρέφεται με το Τίποτα.
Ο άνθρωπος σήμερα τρώει εικόνες, τις επιθυμίες των άλλων, καταναλώνει διαρκώς το Τίποτα. Έτσι που είναι πάντα νηστικός και πεινασμένος και ταυτόχρονα με δυσφορία και βαρυστομαχιά. Υπέρβαρος εξωτερικά, απισχνασμένος εσωτερικά, τρώει ατελείωτα τον ίδιο του τον εαυτό στο ανθρωποφαγικό τραπέζι της κατανάλωσης. Διαρκώς μελαγχολικός και δύσθυμος με ότι εισέρχεται μέσα του, αδυνατώντας να αδυνατίσει από το βάρος των ξένων επιθυμιών. Αδυνατώντας να πενθήσει επειδή αγνοεί και πενθώντας διαρκώς επειδή καταλαβαίνει. Ότι είναι ήδη φαγωμένος στο τραπέζι των ξένων επιθυμιών. Η δική του επιθυμία παραμένει το αγνοούμενο νέκταρ μιας ξένης χώρας που είναι ο εαυτός του.
Κύριε Κανίβαλε, θέλω θερμά να σας ευχαριστήσω που δώσατε στην ανθρωπότητα την δυνατότητα να υπάρξει, να εξελιχθεί, να φτάσει ως τις μέρες μας, μέσω βέβαια της «Συμβολικής διάστασης του φαγητού στις ανθρώπινες σχέσεις». Διάσταση και δυνατότητα που προσφέρατε εσείς μέσω της υπέρβασης που έκανε ο διάδοχός σας. Κατά κάποιο τρόπο είστε ο σωτήρας και ο κινητήριος μοχλός της εξέλιξης της ανθρωπότητας γιατί έπρεπε να υπάρξετε για να επιτευχθεί η υπέρβασή σας στο Συμβολικό Πεδίο.
Κύριε Κανίβαλε, ξέχασα να σας πω ότι γράφοντάς σας αυτή την επιστολή, άκουγα το «Monsieur Cannibale» της δεκαετίας του ’60. Τώρα σας καλώ να τραγουδήσουμε μαζί, με ένταση: «να δούμε ποιος – ποιος – ποιος θα φαγωθεί, οε – οεε, οε – οε,…»
Ο Πρόεδρος της Ε.Μ.Π.Ε.
Φώτης Καγγελάρης
Αθήνα 3 Μαΐου 2010
Εταιρεία Μελέτης Πολιτισμικής Ετερότητας (Ε.Μ.Π.Ε.)
The Society of Studies of Cultural Alterity
site: www.empealterity.com
blog: www.empe-alterity.blogspot.com
facebook: www.facebook.com/empe.alterity.allos
e-mail: Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.